Enflasyon, altın günlerini nasıl etkiledi?

Kocaeli sakini bir küme bayanın Şubat ayında ağır kar yağışına karşın altın gününe gitmesi toplumsal medyada geniş çaplı yer bulmuş ve kullanıcıları güldürmüştü. Fakat bir çok kişi de bayanlara hak vermişti, hatta “Kısır, ıslak kek, peynirli börek, sarma, dolma, sınırsız çay… Bence haklılar” yorumu yapılmıştı.

Ev üretimi börek ve poğaçalarla dolu tepsiler ile taze demlenmiş çay eşliğinde arkadaşlarının meskeninde toplanan bayanların sohbetleri, Türkiye’de dostluk ve beraberliğin sembollerinden biri. Birçok jenerasyon için bu sahne sadece huzuru değil, bayanların maddi, manevi ve toplumsal dayanışmasını temsil ediyor.

Altın günleri birebir vakitte gelenek ile pratik fikrin kesiştiği alanlar. O ayın konut sahibesi tuzlu ve tatlılar hazırlıyor, öteki bayanlar da ona para ve altın veriyor. Her bayan hem mesken sahibesi hem de iştirakçi olduğu için hem toplumsal bir ritüel, hem de dönüşümlü bir birikim fonu oluşuyor.

Bu gelenek, Türkiye’nin 20. yüzyılın ortasında kentselleşmesi sırasında köylerinden yahut kasabalarından kentlere taşınan mesken bayanlarının yeni toplumsallaşma biçimleri arayışına girmesiyle yaygınlaşıyor. Lakin günümüzde Altın Günü ikramları da, birikimleri de zora girmiş durumda. Türkiye’deki ekonomik problemler ile değişen ömür stilleri, onyıllardır süregelen bu geleneği tekrar şekillendiriyor.

Gıda enflasyonu global çapta düşüş eğilimi gösterse de Türkiye’de artmaya devam ediyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Mart 2025’te resmi yıllık enflasyonun yüzde 38.1 arttığını söyledi. Bağımsız Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran ise bu sayı yüzde 75.2. Un, yağ ve peynir üzere temel besinlerin fiyatındaki artış, bir vakitler bolluk gösterisi olan Altın Günü ikramlarını da maddi bir yük haline getirdi.

Ekonomist Serap Durusoy, bu baskının artık sırf günlük beslenmeyi değil, konuk ağırlama geleneklerini de değiştirdiğini söylüyor. “Ülkemizde nüfusun neredeyse yarıdan fazlasının açlık sonunun altında fiyat alırken, besin enflasyonunun derinden hissetmesine yol açıyor,” diyor Durusoy.

Sosyolog Gökben Demirbaş’a nazaran Altın Günü konsepti, cumhuriyetin birinci vakitlerinde orta ve üst sınıf bayanların düzenlediği Kabul Günü geleneğine dayanıyor. “Köyden kente göç eden personel sınıfından bayanlar da gün düzenlemeye başladılar,” diyor Demirbaş. “Kadınlar bir yandan hünerlerini ve hayat alanlarını sergiliyor, bir yandan eğleniyor ve birebir vakitte para biriktiriyorlar.”

Ancak bu demokratikleşme bugünlerde aksi istikamette ilerliyor. Demirbaş’a nazaran artık personel sınıfı aileler bu günlere katılmıyor.

“Sebebi muhakkak, maddi imkansızlıklar ve çalışma hayatına katılma”

Demirbaş, 2015 yılında doktora tezi için yaptığı araştırmada fakir bayanların küçük ölçülerde lira toplanan günler düzenlediklerini lakin bu günlerdeki ikramlara eskisi kadar özenilmediğini kaydediyor.

Orta sınıf ise birden fazla güne katılmaya ve varlıklı gün tabakları servis etmeye devam ediyor. Bu durumda ülkü gün tabağı yeni bir statü simgesi olarak karşımıza çıkıyor.

Inside Turkey’den Emel Altay’a konuşan bayanlar, altın gününü gümüze nasıl adapte ettiklerini anlattı.

68 yaşındaki mesken bayanı Döne Kapılar etrafında eskisi kadar sık altın günü düzenlenmediğini söylüyor.

“O kadar çeşit pasta börek yapmak çok uğraştırıcı,” diyor Kapılar. “Bir de bunun konut paklığı, konuklar gittikten sonraki bulaşığı, tekrar paklığı, bin tane yorgunluğu var. Paramız varsa kafede oturuyoruz, hava hoşsa parklarda toplanıyoruz. Şahsen ben açık havada toplanmayı daha çok seviyorum. Meskenden çıkmaya vesile oluyor, hem de para da harcamamış oluyoruz.”

Bazı mesken sahibeleri de menülerini yalınlaştırmış. “Öğle yemeği üzere sofra hazırlanıyor,” diyor Kapılar. “çorba, tavuk-pilav, sulu yemek… Birtakım arkadaşlarım ise kahvaltılık bir şeyler çıkarıyor, bir de simit, yanına çay… Hem daha az uğraştırıcı hem de masrafı az.”

İkramlar daha kolay ve hatta sembolik hale gelse de, Altın Günü’nün maddi boyutu sürüyor. 67 yaşındaki konut bayanı Hatice Er gençliğinden beri Altın Günü geleneğinin modülü olmuş. Bugünlerde “Dolar Günü”ne katılıyor, 12 iştirakçinin her biri aylık 50 dolar katkıda bulunuyor. Lakin geleneğin bilakis bu günlerde bir buluşma da olmuyor, ikram da. “Ben birikim olsun diye giriyorum artık günlere,” diyor Er. “Mesela ben en son dolar gününe kendim, eşim ve iki torunum için girdim. Topladığım dolarları da torunlara veriyorum zati.”

Altın fiyatları erişilmez düzeylere tırmanırken, birikimler de artık form değiştiriyor. Birçok Altın Günü kümesi artık Türk Lirası yahut küçük ölçüde dolar topluyor. Bu sistemde ölçüleri çok daha küçük olsa da birikim yapıldığına dikkat çeken Durusoy, geleneğin toplumsal boyutunun büyük ölçüde ortadan kalktığını ekliyor.

Altın Günü bayanlara bir birliktelik imkanı yaratsa da, bayanların erişebildikleri alanlar kısıtlı. İstanbul Planlama Ajansı’nın konut bayanlarının toplumsallaşma pratikleri üzerine yaptığı araştırmada mesken bayanlarının en sık yaptığı toplumsallaşma faaliyetinin yüzde 51 oranla parka gitmek olduğu görülüyor. Çoğunlukla parkların çocuklar için oyun parkı olması da aktiflikleri toplumsallaşmadan çok, bayanın bakım vazifesini yerine getirmesi haline getiriyor.

Yazının tamamı için