Einstein’ın (kısmen) yanlış anladığı üç şey

Ellen Tsang
BBC Dünya Servisi

Dahiler de insandır.

İzafiyetin babası ve yerçekimiyle ışığın maddelerini açıklayan fizikçi olabilir, lakin büyük Albert Einstein bile bazen kendi teorilerine inanmıyordu.

Bu kendine güvensizlik onun birtakım büyük yanılgılar yapmasına neden oldu.

‘En büyük hata’

Genel görelilik teorisi üzerinde çalışırken Einstein’ın hesaplamaları, o periyotta Cihan’ın durağan olduğuna dair kabul gören görüşün bilakis, yerçekiminin Cihan’ın ya büzülmesine ya da genişlemesine neden olacağını öne sürdü.

Einstein, 1917’de genel görelilik üzerine yazdığı makalede, yerçekiminin tesirini faal bir formda dengelemek için denklemlerine bir “kozmolojik sabit” eklemiş ve böylelikle Cihan’ın statik olduğu istikametindeki ortodoks görüşe katılmıştır.

On yıl kadar sonra, bilim insanları Cihan’ın hiç de durağan olmadığına dair yeni deliller toplamaya başladı.

Aslında cihan genişliyordu.

Fizikçi George Gamow yıllar sonra My World Line: An Informal Autobiography (Dünya Çizgim: Gayriresmi Bir Otobiyografi ) isimli kitabında, Einstein’ın geriye dönüp baktığında “kozmolojik sabiti ortaya atmasının hayatında yaptığı en büyük gaf olduğunu” söylediğini yazmıştı.

Fakat kıssa burada bitmedi.

Bilim insanları artık Cihan’ın genişlemesinin gizemli bir “karanlık enerji” nedeniyle hızlandığına dair delillere sahip.

Bazıları, Einstein’ın başlangıçta denklemlerinde yerçekimine karşı koymak için ortaya attığı kozmolojik sabitin aslında bu enerjiyi açıklayabileceğine ve hasebiyle bu türlü bir kusur olmayacağına inanıyor.

Uzak galaksilerin görünümü

Einstein’ın genel görelilik teorisi öbür bir olguyu da öngörüyordu: Yıldız üzere büyük bir objenin çekim alanının, ardındaki uzak bir objeden gelen ışığı bükerek dev bir büyüteç vazifesi göreceği.

Einstein, kütleçekimsel merceklenme olarak bilinen bu tesirin görülemeyecek kadar küçük olacağını düşünüyordu.

RW Mandl isminde bir Çek mühendis onu bunu yapmaya ikna edene kadar hesaplamalarını yayınlamayı bile düşünmemişti.

Einstein, Science mecmuasındaki 1936 tarihli kendi makalesine atıfta bulunarak editöre şöyle yazmıştı:

“Bay Mandl’ın beni yazmaya zorladığı bu küçük makaleyle ilgili işbirliğiniz için de teşekkür etmeme müsaade verin. Bunun pek bir bedeli yok ancak zavallı adamı memnun ediyor.”

Fakat bu küçük yayında yer alan bilgilerin astronomi için çok kıymetli olduğu ortaya çıktı.

Kütleçekimsel merceklenme, Hubble Teleskobu’nun çok çok uzaklardaki galaksilerin detaylarını, Dünya’ya daha yakın olan devasa galaksi kümeleri tarafından büyütülmüş olarak yakalamasını sağlıyor.

‘Tanrı zar atmaz’

Einstein’ın, ışığı hem dalga hem de parçacık olarak tanımlayan 1905 tarihli makalesi üzere çalışmaları, fiziğin gelişmekte olan bir kısmının temellerinin atılmasına yardımcı oldu.

Kuantum mekaniği, küçük atom altı parçacıkların tuhaf, sezgiye alışılmamış dünyasını tanımlar.

Örneğin bir kuantum objesi “süperpozisyonda”, yani gözlemlenip ölçülene kadar birden fazla durumda bulunur ve gözlemlendiği anda bir kıymete sahip olur.

Bu durum fizikçi Erwin Schrödinger tarafından bir kutu içindeki bir kedinin, birisi denetim etmek için kapağı açana kadar tıpkı anda hem canlı hem de meyyit sayılabileceği paradoksuyla ünlendirilmiştir.

Einstein bu meçhullüğü kabul etmeyi reddetti.

1926 yılında fizikçi Max Born’a “[Tanrı] zar atmaz” diye yazmıştı.

1935 yılında bilim insanları Boris Podolsky ve Nathan Rosen ile birlikte yazdığı makalede, süperpozisyonda bulunan iki obje bir formda birbirine bağlandıktan sonra ayrılırsa, birinci objeyi gözlemleyen bir kişinin, ikinci objeyi hiç görmeden, ikinci objenin pahasını bilebileceği sonucuna varmıştır.

Bu niyet deneyi kuantum süperpozisyonuna bir karşı çıkış olarak tasarlanmış olsa da, aslında on yıllar sonra kuantum mekaniğinde bugün “kuantum dolanıklık” dediğimiz kilit bir fikrin gelişmesine yer hazırladı.

Bu, birbirinden uzakta olsalar bile iki objenin tek bir obje olarak birbirine bağlanabileceğini tez eder.

Öyle görünüyor ki Einstein teorilerinde uyanıktı ve bazen yanlış yaptığı şeylerde bile bir deha vardı.

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve denetim edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.