Faiz artırımlarından sonra Türkiye’de mümkün ekonomik senaryolar neler?

Selva Demiralp
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi

Biz iktisatçılar ekonomik meseleleri anlatırken günlük hayattan benzetmelere yer vermeyi severiz.

Çoğu vakit bu benzetmeler sağlıktan, bazen de sarsıntı ya da fırtına üzere doğal afetlerden gelir.

23 Nisan sabahı kaleme aldığım bu yazıya “19 Mart’ta Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması sonrası yaşananlar piyasalarda bir sarsıntı yarattı” diyerek başlamayı planlarken saat 12:50’de İstanbul’da yaşadığımız 6.2 şiddetindeki zelzele hepimizi sözün her manasıyla sarstı.

Bu kısa hatırlatmanın akabinde yazının temel odağına, yani 19 Mart sonrası ekonomik gelişmelere ve beklentilere dönmek istiyorum.

Yaklaşık bir ay evvel, 19 Mart tarihinde Ekrem İmamoğlu‘nun gözaltına alınması sonrası yaşanan siyasi tansiyonun çabucak akabinde acil bir toplantı ile faiz koridorunun üst bandını 350 baz puan artıran Merkez Bankası, 17 Nisan’daki toplantısında siyaset faizini 3 puan artırarak Aralık sonrası başlatılan faiz indirimi döngüsüne orta vermiş olduğunu teyit etti.

Bu adım, sadece para siyasetinin istikamet değişikliğine değil, tıpkı vakitte Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasıyla artan siyasi tansiyonun ve bu gerginliğin ekonomik tesirlerinin varsayım edilenden daha kalıcı olacağına işaret ediyor.

Merkez Bankası’nın son bir ayda iki seneye yakın müddette biriktirdiği 65 milyar dolara yakın olan swap hariç net rezervlerinin 50 milyar dolarını piyasaya sürdüğü iddia ediliyor.

Bu durum ekonomik itimat kaybını ve artan dolarizasyonu çarpıcı bir formda gösteriyor.

Koç Üniversitesi çatısı altında hazırladığımız hane halkı enflasyon beklenti anketinde de bu eğilimi gözlemleyebiliyoruz.

Yaklaşık 1600 kişinin katıldığı ankette iştirakçilere sorduğumuz bir soru, önümüzdeki 12 aylık periyotta tasarruflarını ne halde değerlendirecekleri.

Bu soruya Mart ve Nisan ayında verilen karşılıkları karşılaştırdığımızda yaşanan siyasi kriz sonrasında genel olarak tasarruf tercihlerinde bir artış gözlemliyoruz.

Geleneksel olarak Türkiye’de en tanınan tasarruf araçlarından biri olan altına ek olarak Nisan ayında döviz tercihindeki %13’lük artış dikkat cazip.

Aynı vakitte, TL mevduata yönelim de % 8 artmış olup bu durum Merkez Bankası’nın faiz artışının dövize kaçışı bir nebze sınırlayabildiğini gösteriyor.

Genel olarak hane halkının artan risklere karşı yine hem faiz getirisi hem de “güvenli liman” motivasyonuyla hareket ettiğini görüyoruz.

Yumuşak iniş hâlâ mümkün mü?

Aralık ayında başlayan ve üç ay arka arda gelen faiz indirimleriyle siyaset faizi %50’den %42,5’e gerilemişti. Bugün ise yine %49’a yükselmiş durumda.

Yani bir bakıma başladığımız noktaya dönmüş üzereyiz.

Ama tam da birebir yere geri gelmiş değiliz. Aralık ayına kıyasla, milletlerarası rezervlerde önemli bir erime, enflasyon beklentilerinde bozulma, sermaye çıkışları ve kıymetli ölçüde inanç kaybı kelam konusu.

Buradaki temel soru, Türkiye iktisadının ikinci bir “acı reçete” devrine hazır olup olmadığı.

Aralık ayındaki faiz indirimlerinin nedeni, enflasyon görünümündeki güzelleşmeden çok, gerçek iktisatta artan baskılara verilen bir karşılık üzere görünüyordu.

Enflasyon patikası faiz indirimlerine elverişli değildi. Hakikaten Merkez Bankası’nın 19 Mart öncesinde % 24 olarak belirlediği 2025 sonu enflasyon beklentisi, o periyot için dahi optimist kalıyordu ve revizyon bekleniyordu.

Bu amaçla uyumlu olduğu varsayılan ve enflasyon raporundaki çıktı açığı grafiğine nazaran ima edilen %1,5 civarındaki büyüme kestirimi ise epey argümanlı ve Türkiye siyasi ortamında kolay kabul görmeyecek bir yavaşlama patikasıydı.

Reel kesiti muhafaza gayesi ile başlamış bir “kemer gevşetme” süreci 19 Mart sonrası tekrar bir kemer sıkma devrine dönüştü.

Bu sürecin ne kadar devam edeceği, gerçek bölümün ne kadar dayanabileceği ve nasıl sonuç vereceği büyük ölçüde siyasi tansiyonun seyrine bağlı olacak.

Bankacılık dalında kâr marjları daralıyor

Mevcut datalar optimist bir tablo sunmuyor. Faiz artışlarıyla birlikte bankacılık dalında kâr marjları tekrar daralıyor.

Mevduat faizlerindeki artışın tasarruf tercihlerine tesirini anketimiz bağlamında özetlemiştim. Kredi faizlerindeki yükselişin ise biraz daha gecikmeli yansıması bekleniyor.

Peki gerçek iktisat buna nasıl reaksiyon verir? 2025’in birinci çeyreğinde 583 konkordato başvurusu yapılmış olması, 2024 yılı toplamındaki 1.723 müracaatın üçte birine şimdiden ulaşıldığını gösteriyor.

Tüketici kredilerindeki problemli kredi oranı dünya standartlarına nazaran hâlâ düşük olsa da üst istikametli bir trend içinde ve son bilgilerle %3,5–4 düzeylerine dayanmış durumda.

İçeride bu gelişmeler yaşanırken, dış dinamikleri de göz ardı edemeyiz.

ABD Başkanı Trump’ın tarifeler konusundaki çelişkili telaffuzları, global bir resesyon riskini artırıyor. Bu türlü bir durumda Türkiye de öteki ülkeler üzere olumsuz etkilenecektir.

Uzun vadede global ticaret ağları tekrar şekillenebilir ve Türkiye bu süreçte kendine daha avantajlı bir pozisyon edinebilir mi, bu sorunun yanıtını şimdiden vermek sıkıntı.

Kısa vadede ise ihracat pazarlarımızdaki resesyon kaynaklı yavaşlamaya karşılık, güç fiyatlarındaki düşüş ve zayıflayan ABD doları, Türkiye açısından olumlu gelişmeler.

Bu yerde 2025 nasıl geçer? Her şeye karşın bu etapta “sert iniş” senaryosunu uzak bir ihtimal olarak görüyorum.

Yıl başında enflasyon için baz senaryomuz % 32, karamsar senaryomuz ise %3 6 idi. Bugün prestijiyle karamsar senaryonun gerçekleşme mümkünlüğü artmış durumda.

Büyüme açısından, ihracat odaklı bir yapımız olmadığı için global resesyonun tesirlerinin daha sonlu kalabileceğini düşünüyorum.

Yıl başında %3 civarında büyüme beklerken, bugün hâlâ müspet – tahminen %2 civarında – bir oran mümkün görünüyor. Buna “iniş” denir mi emin değilim; tahminen en doğrusu “yumuşak bir yerinde sayış” demek olur.