Mahfi Eğilmez: Merkez Bankası aslında ne yaptı?

Mahfi Eğilmez

Gün sonlarında ödeme sistemlerinde ortaya çıkabilecek sıkıntıların önlenmesi için bankalara süreksiz nitelikteki likidite gereksinimlerini karşılamaları için sağladığı geç likidite imkânını saymazsak TCMB’nin bankalarla borçlanma ve borç verme bağına istikamet veren iki uygulaması var: Gecelik borç verme, borç alma ve haftalık repo ihalesi yoluyla borç verme.

TCMB, 21 Mart 2025 tarihine kadar akşamları ellerinde kalan likidite fazlasını kendisine gecelik olarak borç veren bankalara yüzde 41 faiz veriyor, bankaların kendisinden gecelik vadeyle aldığı borca da yüzde 44 faiz uyguluyordu (bu oranlar yıllık oranlardır, gecelik fazi bulmak için bu oranı 365’e bölmek gerekiyor.) Bu ikisi ortasında oluşan aralığa faiz koridoru deniyor. TCMB bir ay öncesine kadar gecelik borç verme uygulamasını kullanmıyor, sadece haftalık repo ihalesiyle borç vermede bu iki faiz oranının ortasında hareket edilmesini (alt ve üst limitler olarak) sağlıyordu.

TCMB’nin asıl borç verme imkânı olan haftalık repo ihalesi yoluyla borç verme imkânı, tek taraflı olarak yalnız borç verme tarafında işliyor, bir diğer tabirle TCMB, bankalardan haftalık olarak borç almıyor. TCMB’nin bu yolla verdiği borca uyguladığı faize siyaset faizi deniyor. TCMB’nin piyasa faizlerine taraf verdiği asıl faiz oranı bu. Örneğin dünyadaki merkez bankalarının faizleri listesine girdiğinizde karşımıza bu oran çıkıyor. Siyaset faizi 21 Mart prestijiyle yüzde 42,5 idi (bu oran yıllık orandır, haftlaık fazi bulmak için bu oranı 52’ye bölmek gerekiyor.) TCMB, borç verme uygulamasını bu yolla yürütüyor, hareket noktası olarak alınan yüzde 42,5’luk siyaset faizinin, faiz koridoru içinde (yüzde 41 ile 44 arasında) oluşmasına müsaade veriyordu.

TCMB Para Politikası Kurulu, 21 Mart günü olağan dışı bir toplantıyla gecelik borç verme faizini yüzde 41’de bırakırken borç verme faizini yüzde 46’ya yükselttiğini,  haftalık repo ihalesi yoluyla borç vermeyi askıya aldığını, gecelik borç verme uygulamasını asıl uygulama haline getirdiğini açıkladı. Böylelikle TCMB, borç verme faizini yüzde 46’ya yükselterek dünyanın siyaset faizi olarak bildiği yüzde 42,5 oranını rafa kaldırıp, gecelik yüzde 46 faizini bir çeşit siyaset faizi yapmış oldu. Ne var ki dünya listelerinde TCMB faizi yüzde 42,5 olarak kalmaya devam etti.

Ben bu mevzuyu eleştirdim, diğerlerine faizi artırmamış görünmeye çalışmak TCMB’ye prestij kaybettirir diye yazdım, ısrarla haftalık repo ihalesi uygulamasına geri dönülmesini ve onun faizinin yüzde 46’ya yükseltilmesini savundum.

TCMB Para Politikası Kurulu 18 Nisan günlü toplantısında gecelik borç alma faizini yüzde yüzde 44,50’ye, gecelik borç verme faizini de yüzde 49,00’a çıkardı. Böylelikle faiz koridorunu hem daha yüksek seviyeye taşıdı hem de aralığını genişletti. Asıl değerlisi, birebir toplantıda, haftalık repo ihalesiyle borç verme faizini yüzde 46’ya yükseltti. Bu düzenlemeden anladığım kadarıyla TCMB, gecelik borç verme uygulamasından vazgeçerek yine asıl borç verme uygulaması olan haftalık repo ihalesiyle borç verme uygulamasına geri dönmüş oldu. TCMB, bu kararı açıklar açıklamaz dünya listelerinde TCMB siyaset faizi yüzde 46 olarak düzeltildi. Bir öteki sözle manzara ile gerçek ortasındaki fark kalkmış oldu.

Pek çok yorumcu TCMB faiz artırdı diye yazdı ve yorumladı, halbuki tam zıddı oldu. TCMB gecelik borç vermeyi kullanır ve ona yüzde 46 faiz uygularken bu karar sonrası haftalık repo ihalesiyle borç vermeye geçecek ve yüzde 46 faiz uygulamaya başlayacak. Birinci bakışta faiz oranı değişmemiş yalnızca uygulamanın ismi değişmiş üzere görünüyor. Meğer gerçekte faizde hafif bir düşüş oldu. Zira gecelik yüzde 46 faiz yıllık bileşik olarak hesaplandığında haftalık yüzde 46 faizden daha yüksek bir faizdir.

Bununla birlikte faiz oranındaki bu çok küçük düşüşün bankaların faiz oranını etkilemesini beklememek gerek.

Bence TCMB, siyaset faizi olarak açıkladığı faiz hangi borç verme idaresinin faiziyse uygulamaya o yolla devam etmelidir. İkide bir formül değiştirip faizi değiştirmemiş görünmek TCMB’ye prestij kazandırmaz tam aksine kaybettirir. Zira merkez bankalarının sürpriz yapmaması, yapacağı değişiklikleri evvelden açıklaması ve ileriye dönük rehberlik yapması (forward guidance) para siyasetinin temel kurallarından biridir. Münasebetiyle bu son düzenlemeyle doğruya dönüş yapılmıştır.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır